سردترین نقطه ایران؛ اینجا کلمه‌ها یخ می‌زنند شهری که میرزا کوچک خان در آن یخ زد
تاریخ انتشار: ۳۰ خرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۲۸۴۲۹۰
به گزارش همشهری‌آنلاین جنگل انبوه و شیروانی‌های رنگی ییلاق تالش در عمق دره پیدا و ناپیداست. بهنام نعل کهنه اسبی را برای خوش‌شانسی روی سردر مغازه کوبیده است؛ امیدوار به چند ماه کار و بازگشت به قشلاق اسالم. اینجا کرمان است، مرز گیلان و اردبیل در گردنه الماس خلخال.
بهنام می‌گوید: «یادم هست بچه که بودم با اسب و قاطر می‌آمدند خلخال خرید، گاهی توی راه برف و کولاک زمینگیرشان می‌کرد و خیلی‌ها می‌مردند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
همسایه‌اش محب‌الله می‌گوید شافعی است ولی ما حنفی هم داریم: «پدر من تالش شیعه است، مادرم تالش سنی. برادر خود بهنام از خلخال زن آذری گرفته. اینجا این چیزها اهمیتی ندارد... ما تالش خلخال نیستیم ولی خلخالی‌ها را از تالش‌های خود خلخال، بیشتر دوست داریم.»
رضا جوادی کارشناس اداره میراث فرهنگی خلخال، نقشه‌ای را نشانم می‌دهد که طی سال‌ها با جزئیات مربوط به کارش از شهر کشیده و کنار میزش به دیوار زده است: «کردهای کُرمانج در این منطقه، یعنی شمال شرق خلخال ساکنند. کرمانج‌های خلخال مثل کرمانج‌های خراسان شیعه هستند. این قسمت یعنی بخش خورش رستم آذری‌نشین است با اکثریت شیعه و البته ۲۵ تا ۳۰ درصد هم سنی. روستای کزج که یکی از ۱۰ روستای برتر نمونه گردشگری کشور است و روستایی است پلکانی شبیه ماسوله با همین ترکیب جمعیتی در این منطقه قرار گرفته. جنوب خلخال یا بخش شاهرود هم تات هستند. البته در هشتجین خورش رستم هم دو سه روستای تات زبان داریم.»
جوادی، خلخال را با نام قدیمش روی نقشه ثبت کرده است؛ هروآباد. نقشه را با دقت نگاه می‌کنم، پر است از نام‌های خوش آهنگ زبان پهلوی؛ خوجین یا خوبچین؛ روستایی که کوه‌هایش منظم و خوب چیده شده است، مِجَره یا مه‌چره، آبادی‌ای که مه مثل رمه گوسفند در دشت‌های سرسبزش به چرا می‌رود؛ دو روستایی که برای رسیدن به گردنه الماس و گفت‌وگو با بهنام و محب‌الله از کنارشان عبور می‌کنیم و مه پشت سر ما روی علفزارها می‌لغزد و به چرا می‌رود.
هروآباد یا خلخال در میان قله‌های سر به فلک کشیده زاگرس درستی نظریه زبانشناختی پروفسور «آندژی پیسوویچ» (زبانشناس و ایرانشناس لهستانی) را ثابت می‌کند. او معتقد است سرعت حرکت و تغییر زبان در ساحل رودخانه تند و در کوهستان آرام است. با این نظریه می‌توان فهمید چرا تاتی یا آذری کهن که زبانی است شبیه کردی، تالشی و گیلکی در کوهستان‌های هروآباد زنده مانده و با ترکی مخلوط نشده است.
درحالی که این زبان در سایر مناطق آذربایجان به سرعت تحت تأثیر ترکی تغییر کرده و در ترکیب با آن تبدیل به ترکی آذربایجانی شده است؛ کالبدی نو برای روحی کهن. با این همه آذری قدیم هنوز در شمال و جنوب اردبیل، شمال آذربایجان شرقی و اطراف باکو زنده است. در قفقاز و نواحی اطراف باکو در شبه جزیره آبشوران، تاتی معادل پارسی به کار می‌رود و اغلب تات‌های این منطقه را پارسیان نیز خطاب می‌کنند. اصطلاحی که در متون تاریخی بسیار تکرار شده و بر این اساس زبان آذربایجان و قفقاز را فارسی و گاه فارسی دری یا درباری دانسته‌اند. در خلخال و در میان کردهای کرمانج، تات‌ها، تالش‌ها و آذری‌ها، زبان فارسی، زبانی است بین الاقوام.
چنانچه با رضا جوادی ترکی آذربایجانی حرف می‌زنم اما برای گفت‌وگو با بهنام تالش و نوروز تات، ناچار از فارسی هستم. نوروزالله یاری خیاط است. می‌گوید من سال‌ها تهران بودم بعد رفتم رضوانشهر گیلان اما رطوبت خیلی بالا بود و بدنم سازگار نشد. مدام بیمار بودم تا اینکه سال ۷۰ برگشتم خلخال. نوروز شروع می‌کند به نام بردن از روستاهای شاهرود خلخال: «خِمِس و مجره ترکی آذربایجانی حرف می‌زنند اما از آنجا به بعد زبان، تاتی می‌شود؛ اسکستان که خود تات‌ها می‌گویند اسستان، اسبو، درو که روستای خود ماست، شال، دیز، تیل، کلور، کرین، لرد و... همه تات هستند. باز در «میان» و «رودان» که به خلخال نزدیکند زبان به ترکی برمی‌گردد.
اسکستانی‌ها هم ترکی بلدند ولی روستای ما نه. مسن‌ترها کم و بیش ترکی هم بلدند ولی جوان‌ها تاتی و فارسی حرف می‌زنند.» می‌پرسم چرا به تات‌ها فارس هم می‌گویند؟ کمی فکر می‌کند و می‌گوید: «من این جمله را نشنیده‌ام ولی می‌دانم اگر الان با یک هم روستایی خودم تاتی حرف بزنم شما هم متوجه می‌شوید چون به فارسی نزدیک است، تالشی هم همین طور. البته تالشی با تاتی فرق دارد هرچند ما زبان همدیگر را متوجه می‌شویم.
خود من چون رضوانشهر زندگی کرده‌ام تالشی هم بلدم هرچند باز تالشی رضوانشهر با تالشی اسالم فرق می‌کند.» نوروز می‌گوید تالشی از نظر شعر و ترانه و نوحه خیلی غنی است اما متأسفانه تاتی نه: «دو سه سالی هست که در عزاداری‌ها نوحه تاتی می‌خوانند یا اشعار عاشقانه‌ای در فضای مجازی منتشر می‌شود که بعضی‌هایشان خیلی قشنگ است.» با سؤالی غافلگیرش می‌کنم: «تات‌ها چقدر ایران دوستند؟ می‌گوید: «ایران دوستند؟ تات‌ها جان‌شان را هم برای ایران می‌دهند. بیایید ببینید همین روستای ما چند نفر شهید تقدیم کرده. این حرف‌ها یعنی چه. میهن‌پرستی یک چیز طبیعی است، پرسیدن ندارد که...»
از یدالله بخشی از کردهای کرمانج خلخال هم همین سؤال را می‌پرسم می‌گوید: «من دبیرستانی بودم که خرمشهر دست عراقی‌ها افتاد. همان روز قلمم را زمین گذاشتم و اسلحه برداشتم و رفتم جبهه. در همان روستای خودمان زن سالخورده کم چیزی می‌شناختم که می‌رفت صحرا جارو جمع می‌کرد، درست می‌کرد می‌فرستاد جبهه. می‌گفت همین از دست من برمی‌آید. ایران برای ما یک کلمه نیست، ایران یعنی عشق یعنی هست و نیست ما.»
کردهای خلخال اغلب پارچه فروشند اما یدالله بخشی که سرهنگ بازنشسته است روزی یکی دو ساعت به مغازه لوازم بهداشتی و آرایشی پسرش سر می‌زند و خودش را با مطالعه سرگرم می‌کند. خیلی اتفاقی در میانه گفت‌وگو متوجه می‌شوم او تا سال ۹۴ فرمانده یگان حفاظت از میراث فرهنگی استان اردبیل بوده و بارها به دلیل وظیفه‌شناسی مورد تشویق و تکریم قرار گرفته است: «ما از طایفه شاطرانلو هستیم. در زبان محلی به ما گاواستایی هم می‌گویند که احتمالاً به زمان کوچ برمی‌گردد یعنی وقتی که بار را با گاو جابه‌جا می‌کرده‌اند و گاوها از خستگی ایستاده‌اند. کسانی که گاوهای‌شان خسته شده و در راه مانده‌اند و اینجا ماندگار شده‌اند.»
روایت بخشی احتمالاً به دوره نادرشاه افشار اشاره می‌کند که سیاست شاه عباس را در کوچاندن کردهای کرمانج اطراف ارومیه به شمال خراسان برای مرزبانی در مقابل ترکان آسیای میانه، با شدت بیشتری ادامه داد اما عده‌ای از کردهای از پیش کوچیده به قوچان نیز درحال بازگشت بودند چون اساساً این سیاست نه برمبنای اجبار حکومتی بلکه برپایه رضایت طوایف کرد شکل گرفته بود. اطراف ری، ورامین و هروآباد یا خلخال ازجمله نقاطی بودند که گاوها توان خود را از دست دادند و بسیاری از کوچندگان به ناچار ماندگار شدند.
البته بخشی می‌گوید کردهای قوچان را به خاطر پیشگیری از دعواهای طایفه‌ای به هروآباد و حاشیه رودخانه قزل اوزن یا سپیدرود کوچانده‌اند. زیرا کردها در زمان صفویه و افشاریه، علاوه بر مرزبانی همچون نیروهای ویژه صلح بانی نیز عمل می‌کرده‌اند: «کردها کم کم از حاشیه قزل اوزن به اطراف کشیده شدند و الان در جاده اردبیل روستاهایی مثل زاویه کرد و یکی دو روستای دیگر هم کرد هستند همین طور در هشتجین و امام‌رود و روستاهایی مثل سرخلی، چنلی گبین، بولکو و... همه کرمانج نشینند. حدود ۲۸ تا ۳۰ روستای خلخال کرد کرمانج هستند و طبیعتاً در خود خلخال هم زندگی می‌کنند.
البته مهاجرت هم زیاد است مثلاً از بلوکانلو که روستای خود ما است فقط ۴۵۰ خانوار در رشت زندگی می‌کنند و ۲۶۰ خانوار در هشتپر. روستای کلستان اکثراً به قلعه حسن خان تهران کوچ کرده‌اند؛ شاید حدود ۵۰۰ خانوار. الان دو سه سالی هست که همانجا نوحه کردی می‌خوانند و از طریق فضای مجازی دست ماهم می‌رسد.» مه وارد خیابان‌های زیبای خلخال می‌شود و پرده‌ای شاعرانه میان شب و شهر می‌کشد، تکه‌ای زنده از آذرآبادگان کهن در میان کوه‌های سر به فلک کشیده زاگرس و سرمایی کشنده که گاوهای باربر را زمینگیر می‌کند، جلوی حرکت تند زبان را می‌گیرد و به تکه‌ای یخ بدل می‌سازد.
کد خبر 684769 منبع: ایران برچسب‌ها سفر - گردشگری خبر مهم تاریخ - آثار باستانی شهر محیط زیست ایرانمنبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: سفر گردشگری خبر مهم تاریخ آثار باستانی شهر محیط زیست ایران تات ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۲۸۴۲۹۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
حل مشکل املای دانش‌آموزان با طرح بازی و ورزش معلم سمنانی
ایسنا/سمنان یک آموزگار سمنانی در کنار ورزش و بازی با اجرای مهارت‌های حرکتی، دانش‌آموزان را به درس املا علاقه‌مند کرد.
مهدیه‌سادات کیا درباره تلفیق درس املا با ساعت ورزش براساس تجربه خود با عنوان املای قوی با بازی و ورزش به خبرنگار ایسنا توضیح داد و گفت: این طرح در راستای پویش استانی «معلمانه»، فرهنگیان و عوامل آموزشی و تربیتی که به ثبت تجربه‌های شیرین و خلاق و کاربردی خود می‌پردازند، ثبت شده است.
وی با بیان اینکه سال‌های زیادی است که در دوره ابتدایی به‌عنوان آموزگار تربیت بدنی فعالیت می‌کنم، درباره چگونگی ثبت این طرح اظهار کرد: یک روز در دفتر مدرسه با آموزگاران نشسته بودیم که متوجه شدم دانش‌آموزان در درس املا خیلی مشکل دارند و روش‌های مختلفی هم برای بهبود عملکرد آن‌ها اجرا شده و راه حل‌های بسیاری هم مانند املای سفره‌ای، املای طنز، املای کتابخانه‌ای و ... در پیش گرفته شده است، اما خروجی و نتیجه مثبتی حاصل نشده بود.
این معلم با بیان اینکه چند بار پیش آمده بود که برای کمک به همکاران، بازی‌هایی را با هدف افزایش دقت و تمرکز یا تقویت سرعت دست بچه‌ها طرح کرده بودم، افزود: به ذهنم رسید بازی‌های تقویت املا را به دوستانم پیشنهاد دهم و در صورت رضایت و موافقت، این طرح را اجرا کنیم.
معلم آموزشگاه ولایت استان سمنان اظهار کرد: ابتدا به وضعیت موجود پرداختیم و نتیجه گرفتیم که درس املا، تنوع لازم را برای دانش‌آموزان ناآرام و بیش‌فعال ندارد و دانش‌آموزانی که هوش بالایی دارند به‌دلیل تکراری بودن روش‌های املا، نتیجه خوبی در این درس نگرفته‌اند و دانش‌آموزان هنگام نوشتن املا دچار اضطراب و استرس شدیدی می‌شوند و باعث می‌شود تلاش آن‌ها به درستی به ثمر ننشیند. همچنین دانش‌آموزانی که سرعت لازم را برای نوشتن نداشتند، کندی حرکات‌شان باعث رنجش آموزگار و هم‌کلاسی‌ها و البته خجالت خود دانش‌آموزان می‌شد.
وی ادامه داد: بنا بر این شواهد، دانش‌آموزان را به دو گروه مساوی تقسیم کردم و از درس مورد نظر کلمات دارای ارزش املایی را با کمک آموزگاران انتخاب کردم. بعد با کمک دو قوطی یا کیسه، کلمات هر گروه را که کاملاً مشابه و به شکل درست و بدون اشتباه در برگه‌ای جدا نوشته شده بود، داخل قوطی قرار دادم و برای شروع بازی یک مسیر طراحی کردم که در آن ایستگاهی برای هر گروه در نظر گرفته شده بود. در ایستگاه هر گروه، یک صندلی قرار دادم و روی هر صندلی یک برگ کاغذ و خودکار یا مداد برای نوشتن کلمات گذاشتم.
وی با بیان اینکه دانش‌آموزان به‌صورت صف یک نفره پشت خط قرار گرفتند، اظهار کرد: شیوه انجام بازی را برای دانش آموزان توضیح دادم و توپی را به نفر اول هر گروه دادم و از او خواستم کلمه اول داخل قوطی را با شروع سوت بازی نگاه کند و به یاد بسپارد و هم‌زمان با شروع سوت داور در مسیر مشخص‌شده حرکت کند و بعد از پرش از موانع و پشت سرگذاشتن آن‌ها وقتی به صندلی رسید، توپ را زیر صندلی قرار دهد و سپس کلمه‌ای را که دیده به درستی روی برگه روی صندلی بنویسد و بدون اینکه توپ را بردارد به حالت لی‌لی به صف گروه خود برگردد و در انتهای صف جا بگیرد و نفر دوم به محض رسیدن نفر اول و گذشتن او از خط، کلمه بعدی را از داخل قوطی ببیند و به ذهن بسپارد و از موانع بگذرد و کلمه را روی برگه بالای صندلی بنویسد و توپ را که نفر اول زیر صندلی قرار داده بود بردارد و به سمت گروهش برگردد و در انتهای صف جا بگیرد و همین‌طور نفرات بعدی، کلمه‌ها را انتخاب کنند و به مسیر خود ادامه دهند.
این معلم مدارس استان سمنان بیان کرد: در این بازی هر بازیکن ممکن است با توجه به نوبت خود با توپ یا بدون توپ حرکت کند؛ ولی تمام بازیکنان، کلمه‌ای را انتخاب می‌کنند و روی برگه بالای صندلی می‌نویسند. وقتی کلمات درون قوطی‌ها تمام می‌شود، بازیکنی که نوبت او است، حرکت ایستگاه را انجام می‌دهد و این‌بار با برگه روی صندلی به جمع هم‌گروهی‌های خود می‌پیوندد. هر گروه باید برگه را بررسی و با کمک تیم خود اشتباه‌های املایی را تصحیح کند. تیمی که برگه تصحیح‌شده را زودتر به داور تحویل دهد برنده بازی می‌شود.
وی به اهمیت درس ورزش اشاره و اضافه کرد: از تلفیق تربیت بدنی با هر درس می‌توان آن درس را در محیطی متفاوت با قالبی شادتر آموزش داد. چه بسا بسیاری از دانش‌آموزان دارای مشکلات یادگیری با انگیزه بازی بهتر بیاموزند.
انتهای پیام
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند